Wat kan de moderne manager leren van natuurlijke leiders?

Mijn eerste herinnering aan de campus van Universiteit Twente was overweldigend. Midden in het bos, voldoende sportfaciliteiten, een supermarkt, een grote bibliotheek en het snelste internet van Europa. Wat wil je nog meer? Tijdens mijn rondleiding in het studentenhuis viel mij iets merkwaardigs op, de meeste bureau’s waren geplaatst tegen een witte muur en niet gericht met uitzicht op het tomeloze mooie bos.

Daar zou ik verandering in brengen. Met uitzicht op het bos, had ik geen filmmateriaal nodig. Als je dagenlang schrijft en studeert zie je de wereld om je heen voorbij gaan. Zo zag ik eekhoorns spelen, verschillende vogels zoeken naar eten, op een gegeven moment kon ik vogels herkennen aan hun zang, urenlang kon ik kijken naar het tafereel wat zich voor mij afspeelden. Je krijgt ook een band met mensen die altijd op dezelfde tijdstip langs je huis lopen.

Mijn buurman is zo iemand, hij is een doctor in de geschiedenis en geneeskunde, eeuwig student en hobby imker. Vorig jaar hadden we hem nog vriendelijk verzocht, geen bijen op het dak te houden. Blijkbaar gaf dit vrijmoedigheid om dan maar bijen op de begane grond te kweken. Ik woonde op de eerste verdieping dus zoveel last had ik er niet van. Toch nam ik mijn dagelijkse ontspannende observaties, de bijen mee. Wat doen ze? Wat maakt ze nou zo interessant en wat kunnen wij van hen leren! Hoog tijd om de Imker vragen te stellen.

1. DE ZELFSTURENDE BIJ
Het heil van de zelfsturende teams is allang weer achterhaald. Zelfsturende teams kosten de organisatie ten opzichte van het klassieke model relatief veel geld, de medewerkers komen onder extra tijdsdruk en zeker in de zorg zien we dat medewerkers minder toekomen aan kwetsbare mensen helpen. Toch zien we in de natuur dat een zelfsturende organisatie mogelijk is. Het bijenvolk mag dan wel een koningin hebben, zij stuurt haar onderdanen – de werkbijen – niet aan. Niemand vertelt de bij hoe laat zij moet opstaan en wat zij vandaag moet gaan doen. Het volk is een zelfsturende organisatie waarin ieder zich op de eigen taken richt. Sommigen noemen een bijenvolk daarom een superorganisme: niet de enkeling maar het geheel is intelligent. Daar kunnen veel bedrijven en organisaties een voorbeeld aan nemen. Als je echt het verschil wilt maken:

Geloof in het intellect van het collectief en objectiveer zo besluitvorming

• Verander je analyseperspectief frequent. Dat voorkomt gijzeling, door senior belanghebbenden die op basis van ervaring en analogieën hun mening doordrukken.
• Maak verschil tussen actie en reflectie. Het eerste doen als het tweede nodig is, is funest.
• Kies verandering als de beste optie. Omdat mensen vooral verlies willen voorkomen is de kans groot bij de status quo te blijven.
• Breng alle uiteenlopende belangen samen. Dat voorkomt dat je gegijzeld wordt door enkele.
• Breng diversiteit in het debat. Dat houdt het debat gaande. Afwezigheid van debat is dodelijk.

2. DE OPRECHTE DUIF
Een bijenkolonie is samen meer dan alleen. Dat geldt ook voor duiven. Maar hoe test je welke duif de leiding neemt tijdens een lange vlucht? Precies. Je doet ze een piepklein rugzakje aan met een gps-apparaatje erin zodat je de positie in de groep heel nauwkeurig kunt bepalen en kunt nagaan welke vogel leidt en welke vogel volgt. De Hongaarse bioloog Máté Nagy kwam op basis van dit precisieonderzoek tot de conclusie dat de duivensamenwerking zeer complex in elkaar steekt. De ‘leidersduif’ is de duif met, letterlijk, de meeste volgers. Zijn of haar gedrag wordt het meest door anderen gekopieerd. Navigatievaardigheden spelen hierbij een grote rol. De gps-rugzakjes van Nagy wezen uit dat de vogels met de hoogste hiërarchische status de route naar huis nauwkeuriger wisten te vinden. Nauwkeurigheid in het management vak is belangrijk. Je afspraken nakomen maar ook weten wat er speelt met de medewerker, de klant en de omgeving. Wat je wil bereiken op basis van de lokale uitdagingen bepalen voor een grote mate je succes als moderne manager.

De moderne manager zoekt vanuit de verbinding tussen interne en externe uitdagingen, een stip op de horizon

• Kies scherp en concretiseer
• Je bent een specialist op het terrein van je verantwoordelijkheid
• Je ziet trends en verbanden binnen en tussen markten en weet wat die betekenen voor eisen aan innovatie en concurrentiekracht.
• Je kunt multidisciplinair denken en handelen.
• Je identificeert en agendeert de problemen, de wicked assignments, die moeten slagen.
• Je eist en faciliteert scherpe analyses en oplossingen die doorbraken genereren.

3. DE VLIJTIGE OOGSTMIER
De oogstmier verzamelt in de oogsttijd graankorrels en andere plantenzaden. Hij sleept die van de akkers, van de dorsvloeren en uit de graanschuren naar zijn nest. Daar stapelt hij de zaden op in soms talloze voorraadkamers. Van tijd tot tijd komen de werksters de korrels ophalen. Die malen ze met hun sterke kaken fijn, zodat ze door klein en groot gegeten kunnen worden. Samen zorgen verzamelaars en werksters ervoor dat de mierenkolonie de winter overleeft. Op een zomerse dag is de oogstmier al gauw zo’n zestien uur per etmaal actief – niet gehaast, maar wel heel constant.

De mieren blijken heel goed in staat om het vele werk dat gedaan moet worden, zelfstandig uit te voeren. Nesten bouwen, voedsel verzamelen, larven voeden, indringers buiten houden: elke mier is daar in principe bij betrokken, weet hoe dat gaat en wat daarvoor nodig is.

Mieren blijken in staat om ver vooruit te kijken en planmatig te werk te gaan.
Als je in de winter te eten wilt hebben, zul je in de zomer een voedselvoorraad moeten aanleggen. Wie even de moeite neemt en van dichtbij naar de mieren kijkt, zal zich verbazen over de efficiëntie van alle inspanningen. Elke beweging dient een doel. Planmatig werken is de basis voor het succesvol voortbestaan van de mierenkolonie. Mieren hebben een strategie en houden zich haast obsessief vast aan hun doelen. Ze werken hard en bovenal net als de bijen samen. Ze zoeken de verbinding en gaan aan de slag.

Als manager is het belangrijk om een strategie te hebben. De dynamische markt in de publieke sector vraagt om korte strategieplanning van maximaal drie jaar en dat je als organisatie wendbaar bent. Zorg ervoor dat je niet 80% van je tijd bezig bent met strategie en 20% met de uitvoer hiervan. Maar draai het om. Klanten veranderen zo snel van behoeftes en de marktontwikkelingen gaan zo snel dat je consequentie je tijd maar 20% geeft aan strategie en 80% aan de uitvoer.

De moderne manager heeft een ondernemersmentaliteit

• Zet op maximaal 1 a4tje een strategieplanning (een hoger doel, een gewaagd doel en maximaal vijf concrete doelstellingen)
• Focus je op dat de organisatie een missie volbrengt. En niet op het toewerken naar de volgende maandcijfers
• Het belangrijkste bestaansrecht zijn klanten en medewerkers, op het obsessieve af.
• Je ervaart jouw team en afdeling als je eigen onderneming.
• Je focust je voornamelijk op de uitvoer van de strategie.

Je kunt een mens niet veranderen, slechts de weg wijzen.

Natuurlijk zijn er ervaren managers die van veel markten thuis zijn, maar niemand kan alles. De natuur organiseert zich wonderlijk succesvol en een ding is daarom zeker. Een manager hoeft geen schaap met vijf poten te zijn maar zoekt wel een groep ganzen. Want ganzen zijn slimme dieren die als groep samen werken en samen overleggen om met de minste energie zover mogelijk te kunnen vliegen. Bij ganzen neemt niet één gans de leiding, maar wordt er tussentijds gewisseld. Er wordt in de groep ganzen overleg gepleegd: wie is sterk en kan voorop vliegen?

En wat betreft mijn bureau? De witte muur was nog nooit zo bevrijdend geweest.

Referenties:

• https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-soul-all-living-creatures/201501/10-things-animals-can-teach-us-about-being-human
• https://www.mt.nl/management/klantrelaties-leren-van-dierenrijk/537044
• https://www.leiderschapontwikkelen.nl/artikel/management-summaries-high-performance-dierengedrag/
• https://www.freepik.com/free-vector/original-hand-drawn-leadership-composition_3292897.htm
• http://www.insightsontopic.com/
• Strategie = Executie, Pijl, J., 2017